- ALTIN MİRAS VAKFI
- ANKARA BÖLÜMÜ
ÖZBEKİSTAN’DA ALTIN MADENİ VE KUYUMCULUK SEKTÖRÜ-Süleyman MERDANOĞLU*  Özbekistan topraklarında. Altın, gümüş, bakır, diğer renkli ve nadir metaller tespit edilmiştir. Özbekistan’ın rezerv, kaynak ve altın madenciliği açısından Orta Asya’daki yeri ve jeolojik konumu üzerine yayınlar ancak, Özbekistan’ın 1991 yılında bağımsızlığı elde etmesinin ardından mümkün olmuştur. Ülkenin değerli mineralleri hakkındaki bilgiler yavaş yavaş gizli olmaktan çıkmış, örneğin Temmuz 2019’da, 2020 yılında altın ve gümüş üretiminin 150 tona ve 2021 yılında ise 300 tona çıkarılması planlandığı açıklanmıştı. Daha önce, Mart 2019'da, Merkez Bankası, ülkenin yıllık 70*80 ton altın ihraç ettiği bilinince altın ihracat hacimlerini açıkladı. Özellikle Özbekistan'ın 2017-2021 resmi altın ve döviz rezervleri 8 milyar dolar artarak (27,1 milyardan 35,1 milyara) çıktı. Dünya Altın Konseyi'ne (WGC, Dünya Altın Konseyi) göre, Özbekistan altın rezervleri açısından ilk 15 ülke arasındadır. Özbekistan’da en önemli maden kaynağı altın yataklarıdır. Özbekistan dünyadaki en yüksek kaliteli altın rezervlerine sahip bulunmaktadır. Özbekistan, altın üretiminde BDT ülkeleri içinde Rusya’dan sonra ikinci, dünyada ise mevcut doğal rezervleri konusunda dünya çapında altın rezervinde, Ülke de tahmini 6000 tona yakın altın rezervi ile dünyada 4. sırada yer almaktadır. Günümüzde altın rezervinin sadece % 20 oranı kullanılmaktadır. Saf altın çıkarmada Afrika'dan sonra ikinci sıradadır. Ülkede endüstri üretimi mümkün olan 73 çeşit mineral madde rezervine sahip 2000 den fazla maden ocağı bulunuyor. Altın yataklarının merkezi, Nevai vilayetindeki Muruntov’dur. Burada 20 yıl önce altın bulunmuş ve işlenmeye başlanmıştır. Her yıl yaklaşık 80 ton civarında altın üretilmektedir. Mevcut altın rezervlerinin 4.000 tondan fazla olduğu bilinmektedir. Özbekistan’da üretilen altının en büyük özelliği ise 999,9 saflık oranıyla dünyanın en kaliteli altınları arasında yer almasıdır Dünyada; Muruntov yatağı, açık usulde altın kazılan Endonezya’daki “Grosberg” yatağından sonra ikinci sırada gelmektedir. Uzunluğu 3.5 km, eni 2.7 km ve derinliği 430 metredir. Taşkent sınırında Cizzah ve Namangan vilayetlerinde de (Mercan-Bulak, Zarmitan, Çadak) altın maden yatakları vardır. Bu maden yatakları sayesinde Taşkent’e yakın Almalık şehri kurulmuş ve burası renkli metallerin islendiği merkez haline gelmiştir. Nevai vilayetinin Kızılkum çölündeki Amantaytau bölgesinde altın üretmek amacıyla, % 50’si Oxuz Mining Plc. Şirketi, % 40’ı Özbekistan Jeoloji ve Mineral Kaynaklar Komitesi ve %10’u da Kızılkum Nadir Metal şirketine ait olmak üzere, 11 milyon 627 bin dolar sermayeli “Amantaytau Goldfilds” adıyla yeni bir şirket kuruldu. Söz konusu ortak şirketin, toplam rezervi 3 milyon 200 bin ons olduğu tahmin edilen Kızılkum bölgesinden, 2002-2003 yılında 170 bin ons altın çıkarılması planlanmıştı. Özbekistan’da, 2008 yılında açılmış bulunan 41 altın ocağından 9’u faaliyet gösteriyordu. Söz konusu 9 altın ocağından 2007 yılında toplam 87 ton altın üretildi. Ülkede, altın üretimi alanında Amerikan, İngiliz ve Güney Afrika şirketleri faaliyet gösterdi. Zarafşan vadisinde bulunan altın yatakları 1995 yılından 2007 yılına kadar Özbek- Amerikan ortak girişimi olan Zarafshan Newmont şirketi tarafından işletilmiştir. Öte yandan Özbekistan Bakanlar Kurulu, Avustralya’nın Multiplex Mining şirketine, altın arama konusunda Özbeklerle ortak bir şirket kurma projesini onaylamış buna göre, Multiplex, Semerkant’ın Zarmitan ve Mercanbulak bölgelerinde altın arama ve çıkarma amacıyla, Özbekistan Devlet Jeoloji ve Mineral Kaynaklar Komitesi ile ortaklaşa yeni bir şirket kurmaya karar vermişlerdi. Diğer taraftan Fransız “Societe General Bank” tarafından, Özbekistan’da altın arama ve çıkarma işi yapacak İngiltere’nin Oxuz Mining Plc. şirketine, 31 milyon dolarlık kredi açıldığı bildirildi. Özbekistan Devlet Jeoloji ve Mineral Kaynaklar Komitesi verilerine göre, ülkedeki 30 yeni altın maden ocağının aşamalı olarak kullanıma açılması, ülkenin altın rezervlerinin artmasını sağlamayı planladı.. Özbekistan, dünyadaki en büyük altın üretici ülkeler sıralamasında Çin(370 ton), Avustralya (250 ton), ABD (230 ton), Rusya (205 ton), Güney Afrika Cumhuriyeti (170 ton), Peru (165 ton), Kanada (102 ton) ve Endonezya'nın (95 ton) ardından Özbekistan’ın yıllık altın üretimi 105 ton olarak bilinmektedir ve sıralamada 10. olmaktadır. Özbekistan Devlet İstatistik Komitesi, 2018 yılında Özbekistan’ın 2.9 milyar dolar tutarında altın sattığını bildirdi. 2018 yılı sonunda Cumhurbaşkanı Şavkat Mirziyoyev'in onayladığı yeni yatırım projesi sonucunda, Kızıl Kum çölündeki dünyanın en geniş alana yayılmış altın madeni Muruntau'da yıllık işlenen cevher miktarı 38,5 milyon tondan 50 milyon tona ulaşılması hedeflendi. Cumhurbaşkanı Şavkat Mirziyoyev, Ülkedeki gelecek vadeden maden ocaklarının tespitine yönelik arama-keşif çalışmalarını hızlandırmayı ve sektörün yabancı yatırımcı için cazip hale getirilmesini istedi. Ülkedeki jeolojik arama-keşif çalışmaları sisteminde reformlar yapılacağını belirterek, bu çerçevede 2020-2021 için yeni bir formatta jeolojik arama-keşif çalışmaları yapılacağını kaydetmişti. Endonezya'daki Grasberg Madeninden sonra dünyanın ikinci en çok altın üretilen madeni olan Muruntau'yu genişletme projesine, madeni işleten Nevai Maden-Metalürji Kombinası tarafından 446 milyon dolar ve Özbekistan Kalkınma ve Gelişme Fonu tarafından 288 milyon dolar yatırım fınansmanı sağlanacaktı. Türkiye Maden Tetkik ve Arama (MTA) Genel Müdürlüğü ile Özbekistan Jeoloji ve Mineral Kaynaklar Devlet Komitesi arasında ülkedeki iki altın ve bir volfram sahasında arama ruhsatına ilişkin anlaşma imzalandı. Özbekistan ile Türkiye arasında madencilik alanındaki ilişkilerin geliştirilmesi, Türkiye'nin Özbekistan'daki maden arama-keşif çalışmalarında yer alması konularının masaya yatırıldığı görüşmede taraflar, bu alanlardaki iş birliğinin daha da geliştirilmesi konusunda mutabık kaldı. Görüşmenin ardından MTA ile Özbekistan Jeoloji ve Maden Kaynakları Komitesi arasında "Özbekistan'ın Nevai ve Cizzah vilayetlerindeki Saritau, Hurob ve Aydım-Jetimtau sahalarında altın ve volfram yataklarının tespitine ilişkin jeolojik çalışmalar ve pilot ölçekli üretim gerçekleştirme anlaşması" imzalandı. Türkiye Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı Özbekistan’da altın arama çalışmaları kapsamında Ağustos 2019 da havadan jeofizik görüntüleme çalışmaları yapıldı. Özbekistan Devlet Jeoloji Komitesi'nden yapılan açıklamada, Galabulak ve Kuştepe sahalarında tahmin edilen altın kuvars ve altın sülfür cevherlerinin toplam hacmi 5.9 ton altından oluşuyor. 2020 yılında altın ihracatı 2021 yılına göre yüzde 13,7 daha yüksek oldu. 2021'de Navoi bölgesindeki "Muruntau" yatağı, üst üste ikinci yıl altın madenciliğinde dünya lideri oldu. Bu husus, altın madenciliği hakkında bilgi sağlayan Kitco Çenter, 2020'de dünyanın en büyük altın madenciliği yataklarının bir listesini yayımladı. O zaman da "Muruntau" madeni listede ilk sırada yer almıştı. 2022'nin ilk çeyreğinde, Özbekistan'ın ihracatı 2,4 kat artarak 5,7 milyar dolara ulaştı ve yapısının yarısından biraz fazlasını altın satışı işgal etti. Özbekistan iki ayda 2,3 milyar dolarlık altın sattı. Bu, tüm ihracatın yarısından fazlası demektir. Yılın ilk ayında Özbekistan, tüm ihracatın %57'sinden fazlası olan 2.36 milyar dolar değerinde altın sattı. Değerli metalin ana kısmı, dünyadaki jeopolitik durumun kötüleşmesinin arka planına karşı altın fiyatlarının arttığı Şubat ayında satıldı. Tüm ihracatın %57,7'si altın satışını oluşturdu - iki ayda bu değerli metal 2,36 milyar dolara satıldı. Aynı zamanda, dünyadaki jeopolitik durumun kötüleşmesinin arka planına karşı altın fiyatlarının arttığı Şubat ayında , ihracat 1,77 milyar doları buldu. Merkez Bankası verileri de Şubat ayında altın satışına tanıklık etti. Altın hariç ihracat ise %15,7 artarak 1,73 milyar dolara yükseldi. Kuyumculuk Sanatın Tarihçesi Tarihçesi Özbekistan topraklarında bulunan en eski takılar; Buhara, Taşkent ve Semerkant’ın olmadığı zamanlara atfediliyor. Özbekistan’da bulunan en eski kuyumculuk eseri ise Çirçik nehri kaynaklarında keşfedildi. Nehir kaynaklarında Kozmolojik spirallerin tasvir edildiği bronzdan bilezikler vardı. M.Ö.5. yüzyılda yaşamış olan ‘Baktıran’ kuyumcularının eşsiz ürünlerini temsil eden ‘Amudarya’ hazinesi ilk öne çıkandır. Bununla birlikte Surhandarya bölgesindeki Dalverzintepe yerleşiminden bulunan altın ve gümüş mücevheratlar da bu sanatın ne kadar eski olduğunu anlatır Termiz şehri yakınında Balalyktepe’nin antik yerleşim yerinde 6. yüzyıla ait bir duvar resmi bulunmaktadır. Altın yüzük ve küpe giyen bir kadın resmi de geleneksel modern Özbek kadınlarını anlatmaktadır. Günümüzde Özbek Kuyumculuk Sanatı Sanatı Özbekistan’ın kuyumculuk sanatı çok eski ve meşhurdur. Altının kolay bulunması ve İpekyolu gibi kültür köprüsüne sahip olmasından dolayı bu coğrafyanın kuyumculuk sanatı çok gelişmiştir. Kuyumculuk sanatının en gelişmiş şehirleri ise Samerkant, Hiva, Kokand ve Buhara’dır. Bu şehirlerin kuyumcuları tarafından el emeği ile yapılan takılar. Türkistan’ın mücevher konusunda tüm dünyada ünlenmesini sağlamıştır. Özbekistan’da, doğal taşlardan yapılan takılar kötülüklerden korur ve iyi şans getirir gibi eski anlayışlar vardır. Örneğin, gümüş kötü ruhlardan korur, zehirden korur ve saflığı sembolize eder. Turkuaz işinde iyi şans getirir. Özbeklerin Carnelian taşı hakiki olarak adlandırır ve bu taş da sağlık ve mutluluk kaynağı olarak düşünülür. Özbekistan'ın takı sanatının doğuşunun kökenleri bin yılların derinliklerinde dayanaklı. 19-20 yüzyılın başlarında takı üretimi birçok el sanat türe kapsamıştır. Genel olarak Zargarslar (Özbek Kuyumcu sanat ustaları) kazıyıcı ve hançer kolları, atların teçhizatları, ve erkek kemerlerini üretiyordu. Ama onların ana uğraşları çeşitli kadın takıların imalatıydı. Ayrıca Kuyumcu ustalar, değerli metallerden yapılmış silah, zengin süslenmiş yemek tabakları ve küçük ev ürünlerini ve deri bağlamların tasarımına da yapıyordu.19. yüzyıl ve 20. Yüzyılın başlarında mücevher malzemesi olarak sıklıkla altın ve gümüş kullanırken yakut, granat, beril, turkuaz, carnelian, lapis lazuli, mercan, inciler, ve renkli camları takı olarak daha az tercih edilirdi. 19. yüzyılın ilk yarısında Orta Asya'da mücevherler gümüşten yapılıyordu. Altın eşyaları sadece saray ve daha çok Buhara emirlerin kullanılan eşya olarak kabul ediliyordu. Özbek kuyumcular esas olarak yerel aristokrat yerlerde çalışıyorlardı ve onların müşteri ise soylular, din adamları ve tüccarlardı. Fakat, 19-20. yüzyılın sonunda Özbek takı sanatında iki ayrı akım ortaya çıkmaya başladı. Birincisi genel halk sanatı ve gelenekleriyle bağlanıp devam eden sanatı ve ikincisi ise pahalı mücevherlerinin ana tüketicisi haline gelen nüfus kesimlerinin tadıyla yönlendirilen takı sanatı. 2020 yılına kadar Özbekistan, mücevher ürünlerinin yıllık üretimini 40 milyon dolardan fazla artırmayı ve yaklaşık 14 milyon dolarlık mücevher ihracatını yapmayı planlıyor. Özbek kuyumculuk sanayii kurumu olarak; Özbekistan'da iş yapmayı düşünen burada ki ticaret ve yatırım olanaklarını merak eden, her bir Türk girişimciyle ayrı ayrı görüşmeye ve istişare etmeye daima hazır olduğunu bildirmektedir. Amaç, iki devletin kuyumculuk potansiyelini hayata geçirmeyi arzu etmektedir. KAYNAKLAR: 1- Özbekistan Devleti Kuyumculuk Kurumu 2- www.people-travels.com Uzbek jewelry art 3- Taşkent Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği 4- http://www.altinmiras.org/ 5- Xabar.uz 6-https://www.gazeta.uz 7- Spot.uz ____________________________________________________________- *Süleyman MERDANOĞLU (merdanogluslm@gmail.com) Özbekistan Uluslararası Altın Mirasa Vakfı Ankara Bölümü Başkanı NOT: http://www.altinmiras.org kaynak gösterilerek alıntı yapılabilir. |
|
579 kez okundu
YorumlarHenüz yorum yapılmamış. İlk yorumu yapmak için tıklayın |