- ALTIN MİRAS VAKFI
- ANKARA BÖLÜMÜ
ÖZBEKİSTAN'DA, 2022 YILIN İLK AYLARINDA FİYATLARIN SEYRİ-Süleyman Merdanoğlu *  Özbekistan'da gıda ve hizmet fiyatlarındaki artışı hangi faktörlerin etkilediğini analizi sonuçlarına göre, 2023 ortalarına kadar enflasyonda artış olacağını tahmin ediliyor. 2022'de Özbekistan'daki enflasyon oranının Merkez Bankası'nın tahmin edilen rakamını önemli ölçüde aşacağını söyledi. Bu yılın ilk çeyreğinde enflasyon, dış jeopolitik faktörlerin etkisi altında ulusal para biriminin devalüasyonu ve tedarik zincirlerindeki kesintiler nedeniyle bazı gıda ürünleri arzında mevsimsel düşüş ve ithal mal fiyatlarının artması zemininde oluştu. Aynı zamanda Ocak ayında koronavirüsün “omikron” varyantının hızla yayılması nedeniyle ekonomik aktivitede yavaşlama yaşanırken, 2022 yılının Şubat ayında pandemi ile birlikte durumun iyileşmesi ekonomik aktivitenin canlanmasına katkı sağladı. Dış ortamdaki değişiklikler ve buna bağlı olarak iç piyasalardaki eğilimler sonucunda yıllık enflasyon oranı Şubat'ta %9,7'den Mart'ta %10,5'e yükselerek Merkez Bankası'nın öngördüğü yörüngenin üzerinde gelişme gösterdi. Gıda Enflasyonu Mart ayı sonunda dış politika durumunun ağırlaştığı bir ortamda, küresel piyasalarda temel tüketim malları kıtlığı yaşandı ve fiyat artışları son 40 yılın en yüksek oranlarını kaydetti. Birçok ülke, lojistik ve teslimat sistemine ciddi bir darbe vuran ithalat ve ihracata bazı kısıtlamalar getirdi. Sonuç olarak, bu, küresel ölçekte enerji ve mineral gübrelerin yanı sıra tarım için gıda maddelerinin fiyatlarının artmasına neden oldu. Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü'ne (FAO) göre, gıda fiyatları ilk çeyrekte %19,1 arttı. Bitkisel yağ fiyatları %39,3, tahıllar - %21,1, et - %8, süt ürünleri %13 Dünya pazarındaki fiyat değişimleri, iç piyasalardaki mal fiyatlarını biraz gecikmeli olarak etkilemeye başladı. Özbekistan'da ilk çeyrekte gıda fiyatlarındaki büyüme %4,4 olarak gerçekleşmiş ve bu bölümü genel enflasyona katkısı 1,8 puan olmuştur. Ocak ve Şubat aylarında iç piyasada bitkisel yağın maliyeti düşüyorsa da, Mart ayında bu ürünlere dünya pazarındaki talep, uluslararası kotasyonlarda keskin bir artış ve arzdaki düşüş nedeniyle fiyatlar yeniden yükselmeye başladı. Bitkisel yağın fiyatı aynı zamanda dünya pazarındaki petrol maliyetindeki artışla da doğrudan ilişkilidir. Ukrayna'daki savaşın, buğday ve un dahil olmak üzere tahıl ürünlerinin maliyeti üzerinde önemli bir etkisi olduğundan ve büyük ihracatçılar Rusya ve Kazakistan tarafından buğday ihracatına getirilen kısıtlamalar, fiyatların yükselmesine neden oldu. Un, makarna, buğday ve yem fiyatlarındaki değişimler ise süt ürünleri ve peynir, tereyağı, margarin ve kanatlı eti üretim maliyetlerine yansımaktadır. Ayrıca şeker ve un fiyatlarındaki artış, bu ürünlerden yapılan şekerleme ve meşrubat fiyatlarının da yükselmesine neden oldu. Meyve ve sebze fiyatları Ocak ayındaki yükselişin ardından Şubat ayında göreli olarak gerilerken, Mart ayından itibaren fiyatlar daha yüksek bir ivmeye kavuştu. Bu durum, komşu ülkelere yapılan ihracat ve mevsimsellik ile birlikte son haftalarda gözlenen serin hava, yeni bir bahar sebzesi mahsulünün büyüme mevsimini bir süre geciktirdi. Arzdaki azalma yurt içi fiyatları etkiledi. Kazakistan ve Belarus'tan et ithalatının artması iç piyasada fiyatların düşmesine neden oldu. Gıda Dışı Enflasyon Ocak-Mart döneminde gıda dışı ürün fiyatlarındaki artış %2,1 ve bu grubun enflasyona katkısı 0,7 puan olmuştur. Ana ihracat yapan ülkelerde (Çin, Rusya ve Türkiye) kişisel bakım ürünleri, ev aletleri ve inşaat malzemeleri fiyatlarındaki artış, artan üretim maliyetleri, lojistik zorluklar, ulusal para birimindeki dalgalanmalar ve artan ulaşım gibi faktörler neden oldu. Ocak ayında çimento ve yapı malzemeleri fiyatları düşerken, ardından gelen ısınma inşaat işlerinin hızlanmasına ve talebin artmasına neden oldu. Ayrıca bazı işletmelerin tam kapasite ile çalışmaması, Şubat-Mart döneminde iç piyasada çimento fiyatlarının yükselmesine neden oldu. 2022 yılının başında nüfusta mevsimsel grip vakalarının artması ve ihracatçı ülkelerden gelen arz kesintileri ilaç fiyatlarını etkiledi. Aynı zamanda, mevsimsellikten arındırılmış, benzin (%5,3) ve propan gazı (%10,4) dahil olmak üzere akaryakıt fiyatları düştü. Buna ek olarak, dünya çapında yarı iletken kıtlığı ve teslimatlar da ki gecikmeler nedeniyle ev aletleri ve cep telefonlarının maliyeti artırıyor. Hizmet Enflasyonu Hizmet enflasyonu ilk çeyrekte %1,5 ve bu sektörün enflasyona katkısı 0,3 puan oldu. Evsimsel aktivitedeki değişiklikler ve günün belirli saatlerinde artan talep, yolcu taşımacılığı hizmetlerinde ve yiyecek ve içecek dağıtım hizmetlerinde daha yüksek fiyatlara yansımaktadır. Tıp alanında, diş hekimliği hizmetleri başta olmak üzere ayakta tedavi hizmetlerinin maliyeti artmıştır. İlaç hammadde fiyatlarında da artış var. Restoran, otel, özel ders, ev eşyalarının onarımı hizmetlerinin fiyatlarındaki artış, ulusal para biriminin döviz kurundaki değişim ve rantın büyümesi ile açıklanmaktadır. Dış Risklerin Gıda Enflasyonu Üzerindeki Etkisi Bugün cari enflasyon oranları, özellikle gıda enflasyonu gündemin üst sıralarında yer alıyor. Geçtiğimiz 2020 ve 2021 yıllarında, birçok ülkede olumsuz hava koşullarının arka planında temel gıda ürünlerinin üretimi beklendiği gibi olmadı. Ayrıca, işgücü sıkıntısı, ihracat yasakları, tedarik ve tedarik zincirlerindeki aksaklıklar ve hanelerde gıda tüketimine odaklanma, temel gıda fiyatlarının yükselmesine neden oldu. Dünyada Gıda Fiyatları FAO endeksine göre 2021 yılında temel gıda maddelerinde yıllık fiyat artışı 20 yılın en yüksek seviyesi oldu. Aynı zamanda şeker, tahıl ve yağ ürünleri de fiyat artışının en fazla olduğu mallar arasında yerini aldı. Uluslararası uzmanlar, başlangıçta bu koşulların geçici olduğunu ve pandeminin yavaş yavaş iyileşmesi ve lojistik ve işgücü gibi faktörlerin toparlanmasıyla 2022-2024'te küresel pazardaki önemli fiyat artışlarının istikrara kavuşacağını öngördü. Ancak, 2022 yılının ilk aylarından itibaren dış jeopolitik durum tamamen değişti. Bu, küresel gıda enflasyonunun yanı sıra enerji fiyatlarında da keskin bir artışa yol açtı. Sadece Rusya ve Ukrayna dünyadaki buğdayın %30'unu ve tahılın %20'sini üretiyor. Dünyada, buğday, mısır ve yem başta olmak üzere tahıl ürünleri fiyatları sadece Mart ayında %17,1 arttı. Ayrıca, Ukrayna, dünyanın en büyük bitkisel yağ ihracatçısıdır ve onu Rusya izlemektedir. Bitkisel yağlar ilk çeyrekte %39,3 arttı. Analistler, mevcut gıda ve yem için arz ve talep dengesizliği nedeniyle bu ürünlerin fiyatlarının %8-22 daha artabileceğini belirtiyor. Aynı zamanda, gıda fiyatları üzerinde artan baskı nedeniyle akaryakıt ve enerji kaynaklarının yüksek bir hızla büyüdüğü belirtilmektedir. Diğer bir büyük sorun ise mineral gübrelerin artan maliyetidir. Bu ürünün ana ihracatçıları Rusya ve Beyaz Rusya'dır ve Karadeniz limanları dünyadaki ana tedarik zincirleridir. Bu pazardaki bir yavaşlama ve teslimat kısıtlamaları tüm piyasa katılımcıları üzerinde olumsuz etki yaratabilir. Ayrıca limanlar aracılığıyla yapılan ticarette, gemilerin risklerinin yüksek olması nedeniyle sigorta maliyetleri önemli ölçüde artmıştır. Ana hammadde (mineral gübreler) stoklarındaki azalma, Brezilya ve diğer büyük üretici ülkelerin gıda arzını kesme olasılığını artırıyor ve bu da dünya piyasa fiyatlarını etkileyecek görünüyor. Kömür, doğal gaz ve petrol ürünleri gübre üretimi için temel girdiler olduğundan, bu enerji kaynaklarının mevcut yüksek maliyeti, artan küresel gübre fiyatları üzerinde baskı oluşturabilir. Uluslararası analistlere göre, bölgedeki durum istikrar kazansa bile, Ukrayna'daki altyapı sorunu gündemde kalmaya devam edecek görünüyor. Çin, dünya gıda pazarında fiyatların oluşumunda özel bir yere sahiptir. Bugün Çin, pandemi nedeniyle katı kısıtlamalar altında ve bazı büyük şehirler karantina altındadır. Gözlemciler ayrıca bu şehirlerde yemek sıkıntısı olduğunu da kayıt ediyor. Karantina kısıtlamalarının gevşetilmesi karşısında önümüzdeki aylarda ekonomik aktivitenin yeniden canlanması durumunda Çin'den dünyada tüketim ve sanayi ürünleri talebinde bir canlanma beklenebilir. Bu gerçekler, iç pazarın ağırlıklı olarak ithal gıda ürünleri ile arzı dikkate alındığında, Özbekistan'daki iç fiyatlar üzerinde doğrudan ve dolaylı bir etkiye sahip olabilir. 2022-2024 için güncellenmiş enflasyon tahmini. Özbekistan Merkez Bankası yılın başında 2022 yıl sonu enflasyon oranını %8-9 seviyesinde tahmin etmişti. Ancak, dünyada temel gıda ve gıda dışı ürünler ile enerji kaynaklarına yönelik fiyatların önemli ölçüde artması ve bunların yurt içi fiyatlara etkisi nedeniyle orta vadeli enflasyon tahmini revize edilmiştir. Regülatöre göre, enflasyon 2022'nin ikinci çeyreğinden itibaren hızlanacak ve yıl sonun da yıllık enflasyon oranının %12-14'e ulaşması bekleniyor. Aynı zamanda, enflasyonun öngörülen patikadan sapmasına neden olan riskler ve belirsizlikler, esas olarak dış ortama bağlı olarak yurt içi fiyatların belirli bir oranda dalgalanmasıyla ilişkilendirilmektedir. Yılın ilk çeyreğinde, ortak ülkeler de dahil olmak üzere hemen hemen tüm ülkelerde yıllık enflasyon oranlarında önemli bir ivmelenme yaşandı. Analize göre bu yüksek enflasyon 2023 ortalarına kadar devam edecek. Yıllık enflasyon oranı ancak 2023'ün sonuna kadar hedefe yaklaşabilir. Bu da, orta vadede dış risklerin Özbekistan üzerindeki etkisinin devam edeceğine ilişkin endişeleri artırıyor. Bu çerçevede, Mart ayından itibaren para politikasının sıkılaştırılması (temel oranın %17'ye yükseltilmesi), ödenmemiş kredilerin yıl sonuna kadar nominal Gayri safi yurt içi hasıla (GSYİH) büyümesiyle orantılı olarak büyütülmesi, genel bütçe açığının azaltılmasına yönelik çalışmalar, yurt içi fiyatların keskin bir şekilde yükselmesini önlemeye yönelik tedbirler, dış enflasyonist risklerin yurt içi piyasa üzerindeki etkisini kısmen hafifletecektir. KAYNAK https://www.gazeta.uz ___________________________________________ *Süleyman Merdanoğlu (merdanogluslm@gmail.com) Özbekistan Uluslararası Altın Miras Vakfı Ankara Bölümü Başkanı |
|
536 kez okundu
YorumlarHenüz yorum yapılmamış. İlk yorumu yapmak için tıklayın |