ÖZBEKİSTAN’DA YABANCI YATIRIM TEŞVİKLERİ-Süleyman MERDANOĞLU*            Yabancı Yatırımlara İlişkin Ülke Mevzuatı

Özbekistan Cumhurbaşkanı, 25 Aralık 2019'da 598 sayılı "Yatırımlar ve Yatırım Faaliyetleri Hakkında Kanun"u imzalamıştır. Yasanın yürürlüğe girmesi, 1 Ağustos 2018 tarihli UP-5495 sayılı "Özbekistan Cumhuriyeti'ndeki Yatırım Ortamının İyileştirilmesine Yönelik Önlemler" başlıklı Cumhurbaşkanlığı Kararı ile öngörülmüştür.

Bu Kanun'un amacı, yerli ve yabancı yatırımcılar tarafından yürütülen yatırım ve yatırım faaliyetleri alanındaki ilişkileri düzenlemek olup, merkezileştirilmiş yatırımlara ilişkin konuları düzenlememektedir.

Kanun yürürlüğe girdikten sonra aşağıdaki kanunların ana hükümlerini birleştirmiş ve bu kanunları yürürlükten kaldırmıştır;

>        Yabancı Yatırımlar Hakkında Kanun,

>        Yatırım Faaliyetleri Hakkında Kanun,

>        Yabancı Yatırımcıların Haklarını Korumaya Yönelik Garantiler ve Önlemler Hakkında Kanun.

Kanun, aşağıdaki alanlara dair hukuki ilişkilerin ayrı yasalar ile düzenlenmesini öngörmektedir:

>        İmtiyazlar,

>        Üretim paylaşım anlaşmalarının akdedilmesi, yürütülmesi ve feshi,

>        Yatırım, öz sermaye ve risk sermayesi fonları,

>        Sermaye piyasası düzenlemesi,

>        Menkul kıymetlerle yapılan işlemler, kamu-özel sektör ortaklıkları, özel ekonomik bölgeler.

Kanun yatırımları üç kategoriye ayırmaktadır:

>        Sermaye yatırımları: Sabit yatırımların yaratılması ve çoğaltılması, yeni inşaat, modernizasyon, yeniden yapılanma, teknik teçhizatın yanı sıra diğer malzeme üretim şekillerinin yeniden geliştirilmesi yatırımlarını kapsar.

>        Finansal yatırımlar: Hisse senetleri, kurumsal, altyapı ve devlet tahvillerinin yanı sıra diğer menkul kıymet yatırımlarını kapsar.

>        Sosyal yatırımlar: İnsan potansiyelinin, becerilerinin ve üretim deneyiminin geliştirilmesine ve diğer maddi olmayan malların geliştirilmesine dair yapılan yatırımları kapsar.

Kanun, 30 Nisan 1998 tarihli ve 611 sayılı 'Yabancı Yatırımcıların Haklarının Korunmasına İlişkin Garantiler ve Önlemler Hakkında Kanun'da yer alan, fonların serbest kullanımı, devri ve geri iadesi, kamulaştırmaya karşı koruma ve mevzuattaki olumsuz değişiklikler gibi garanti ve teşvikleri devam ettirmektedir. Aynı şekilde, yabancı yatırımların yasal rejimi de değişmemiştir (Yatırımcı vizeleri, oturma izni alma koşulları vb.).

Kanuna tabi olarak devlet, yatırım projesinin eş-finansmanı için, faydalar, teşvikler ve merkezi yatırımlar yoluyla ek destek sağlayabilir. Diğerlerinin yanı sıra, menfaat ve teşvikler aşağıdakileri içerebilir:

>       Aidiyet ve diğer mülkiyet haklarının tercihli veya sıfır bedelle yatırımcıya devredilmesi,

>       Vergi ve ödeme yardımlarının sağlanması,

>       Yatırım projesinin uygulanması için yatırımcı tarafından alınan kredilere ödenen sübvansiyonlu faiz oranları.

Avantajların ve teşviklerin hacmi, yatırım miktarına, yerine, sektörüne, beklenen sosyo­ekonomik etkisine ve yarattığı istihdama göre değişmektedir. Kanun özellikle, yatırımcının ilgili pazarda hâkim pozisyona gelmesine yol açabilecek münhasır faydaları açıkça yasaklamaktadır.

Ayrıca, önceki yasaların yabancı ve yerli yatırımcılar arasında ayrım yapmadığı; mevcut Kanunun ise yerli ve yabancı yatırımcıların net tanımlarını yaptığı belirtilmelidir. Kanuna göre, yerli yatırımcılar arasında Özbekistan Cumhuriyeti vatandaşları, yatırım faaliyeti ile ilgilenen tüzel ve tek sahipli işletmeleri de içeren Özbekistan Cumhuriyeti'nde mukim statüsüne sahip yabancı ve vatansız kişiler bulunmaktadır.

Kanunun, yatırım anlaşmalarının içeriği için ek şartlar getirdiğini belirtmek gerekir. Özellikle, yatırım anlaşmalarının, yolsuzlukla mücadele ve tekel karşıtı hükümler barındırmasını şart koşmaktadır.

Ayrıca, ekonominin öncelikli sektörlerine yatırım yapan, Kanuna tabi yatırımcılara, duruma göre ilave faydalar verilebilir. Yatırım prosedürleri ile ilgili genel muafiyet ve ayrıntılı bilgiler,

Nisan 2005 tarihli ve 3594 sayılı Cumhurbaşkanı Kararı ve 2 Ağustos 2005 tarihli 180 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile sağlanır.                                                          Yatırımlara ilişkin genel vergi ve muafiyetlerin yanı sıra, Kanun aşağıda yer alan yeni yatırımcı destek mekanizmalarını getirmiştir:

>       Yatırım vergisi kredisi: Belirli bir süre içinde yatırımcının ödenecek vergi miktarını azaltma hakkı vardır ve daha sonra kredi tutarını ve tahakkuk eden faizi kademeli olarak ödeyecektir.

>       Yatırım sübvansiyonları: Hükümet tarafından harici elektrik ve sıhhi tesisat sistemlerinin inşası veya vergi ve gümrük teşvikleri şeklinde sağlanan mali yardım.

Kanun ayrıca Özbekistan Cumhuriyeti topraklarında yabancı yatırım yapan işletmelerin ("Enterprises with Foreign Investment - EFI") rejimini düzenlemiştir. Bunları, hisselerin veya ana sermayenin en az yüzde on beşini yabancı yatırımların oluşturduğu işletmeler olarak tanımlamıştır.

Kanun uyarınca, EFİ'nın Özbekistan Cumhuriyeti'nin ekonomik kuruluşları ile eşit muamele görmesi öngörülmüş olup, herhangi bir Özbek bankasında banka hesabı açma, fonları elden çıkarma, yabancı para cinsinden kredi alma ve geri ödeme ve ayrı alt bölüm (şube) vb. kurma hakkına sahiptir. Kanun, EFİ'nin faaliyetlerinin vergi ve diğer zorunlu ödemelere tabi olduğunu belirtmektedir.

EFİ'nin üretim ihtiyaçları için ithal ettiği eşya iki yıl boyunca gümrük vergisinden muaf olurken, yabancı yatırımcıların ve yabancı yatırımcılarla iş sözleşmesine giren yabancı vatandaşların kişisel ihtiyaçları için ithal edilen mallar da gümrük vergisine tabi olmayacaktır.

Kanun ayrıca, EFİ'nın 50 yıla kadar bir süre için uzun vadeli tarım dışı arazi arsa kiralamasına olanak tanımakta, ancak bu sürenin yatırım projesinin uygulanması başvurusunda belirtilen süreden daha az olmamasını öngörmektedir. Ayrıca Kanun, EFİ'nın Özbek Yasası tarafından öngörülen şekilde aşağıdakileri yapmasına olanak tanımıştır:

• Arsa satın almak,
• Mülkiyetin binalara ve yapılara devri üzerine bir arsanın mülkiyet hakkını almak,
• İlgili sözleşmeler temelinde mülkün kiralanması.

Kanun, EFİ personeli ile iş ilişkilerinin İş Kanunu'na ve ücretlerin Özbek yasalarına tabi olmasını öngörmektedir.

Kanun tarafından öngörülen bir başka yenilik ise, yatırımcıların birden çok devlet organıyla iletişimini azaltmasına olanak tanıyan "tek noktada hizmet sunumu"dur (one-stop-shop Kanun uyarınca, Yatırımlar, Sanayi ve Ticaret Bakanlığı ve Bakanlığın bölgesel birimlerine yatırımcılar için tek elden hizmet verme görevi verilmiştir. Yatırımlar, Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, diğerlerinin yanı sıra, belgelerin hazırlanması ve sunulmasında danışmanlık hizmetleri ve yardım sağlayacaktır.

Ayrıca Kanun, sadece Özbekistan Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı'na karşı sorumlu olan "Kamu Denetçiliği" (Ombudsmanlık) işlevlerini ayrıntılı olarak açıklamaktadır. Buna göre, Kamu Denetçiliğinin ana rollerinden biri, ticari kuruluşların faaliyetleri ile ilgili denetimleri koordine etmek ve bu denetimlerin yasallığını kontrol etmektir.

                Son olarak Kanun, yatırımcı ile devlet arasındaki yatırım anlaşmazlıkları için çok aşamalı bir çözüm mekanizması sunmaktadır:

               Müzakere: İlk kademe her iki tarafın da anlaşmazlığı müzakereler yoluyla çözmeye çalışmasını öngörmektedir.

Arabuluculuk: Taraflar anlaşmazlığı dostane bir şekilde çözemezse, bir sonraki aşama arabuluculuktur (Kanun, yatırım uyuşmazlıklarına aracılık etme prosedürü hakkında ayrıntılı bilgi vermez ve ZRU-482 "Arabuluculuk Üzerine Kanun"u işaret etmez. Arabuluculuk hukukunun, arabuluculuğun taraflar arasında kabul edilmesi için fikir birliğine dayandığını açıkça belirtmesi önemlidir. Bu nedenle, yatırım uyuşmazlıkları için arabuluculuğun ne ölçüde zorunlu olduğu ve anlaşmazlığa aracılık etmemenin tarafları engelleyip engellemeyeceği açık değildir).

Mahkeme: Üçüncü anlaşmazlık çözümü mekanizması, tarafların anlaşmazlığı Özbekistan Cumhuriyeti ulusal mahkemelerine sunmasını gerektirmektedir. Taraflar anlaşmazlığı mahkemelerde çözemezlerse, konuyu ulusal ve uluslararası tahkime götürebilir.

Kanun 27 Ocak 2020'de yürürlüğe girmiş olup mevzuatın tamamı Özbekçe, İngilizce ve Rusça bağlantılardan görülebilmektedir.

KAYNAK: Taşkent Ticaret Müşavirliği
_____________________________________________________

Süleyman MERDANOĞLU (merdanogluslm@gmail.com)

Özbekistan Uluslararası Altın Miras Vakfı Ankara Bölümü ve

Özbekistan İş Dünyası Platformu Başkanı

Yorumlar