Özbekistan, genç ve enerjik nüfusu sayesinde sosyal ve ekonomik kalkınmaya yönelik bir potansiyele sahip ülkedir. Özbekistan hızlı bir ekonomik büyüme yaşıyor. 621 bin meblağdan az gelire sahip hanelerin aylık asgari tüketim harcaması olarak tanımlanan ülkenin gelir yoksulluğu oranı, 2021'de yüzde 17'den 2023'te yüzde 11'e düştü. Hükümet ileriye dönük olarak 2026 yılına kadar yoksulluk seviyelerini 2022 seviyelerine kıyasla yarıya indirmeyi hedefliyor.

Daha önce Özbekistan'da gözlemlenen ekonominin büyüklüğünü değerlendirmek amacıyla Uluslararası Para Fonu öncülüğünde bir çalışma yürütülmüştü. Ona göre, geçen yıl  (2023) Özbekistan'ın gayri safi yurt içi hasıla hacmi 1.192 katrilyon soum, yani 101,6 milyar ABD doları olarak gerçekleşti. İstatistik Kurumu'na göre revizyon öncesinde GSYİH 1.066 katrilyon soum idi. Gözlemlenemeyen ekonominin hesaba katılması, nominal rakamda yüzde 11,8'lik bir artışa yol açarak 125,6 trilyon soum (10,7 milyar dolar) tutarında ek bir tutara ulaştı.

Bütçe açığı (bütçe dışı hesaplar, Özbekistan İmar ve Kalkınma Fonu ve dış kaynaklardan finanse edilen harcamalar dahil) ilk çeyrekte 2023 hedefinin 2,5 puan altına düşerek yıllık GSYİH'de yüzde 1 artışla 0,0 oldu.

Bugüne kadar yabancı ve yerli yatırımcılarla toplam 7 milyar doların üzerinde 132 proje oluşturulmuş ve bunlardan 2.1 milyar dolar değerindeki 25 proje Cumhurbaşkanı'na sunulmuştur.

Proje yatırımları arasında Avusturya, ABD, Çin, Rusya, Türkiye, Almanya, Suudi Arabistan, Kuveyt, Japonya ve Azerbaycan'dan şirketler bulunmaktadır. Bu yatırımlar tekstil, gıda, medikal, elektrik, inşaat malzemeleri, hizmetler ve diğerleri gibi çeşitli sektörleri kapsamaktadır.

Enerji sektöründe dört yeni proje başlatılmıştır: Besharık ilçesinde bir güneş enerjisi santrali, Özbekistan ilçesinde bir enerji depolama sistemi ve Fergana ilçesinde küçük hidroelektrik santralleri. Elektrik talebi yıllık ortalama % 6 oranında artmaktadır, bu nedenle hem geleneksel hem de yenilenebilir enerji kaynakları aktif olarak geliştirilmektedir.

Son üç yılda, 2 milyar dolarlık yabancı yatırım sayesinde, toplam 2,4 gigavat kapasiteli 10 güneş ve rüzgar enerjisi santrali şebekeye bağlandı. Yıl sonuna kadar 12 santralden yaklaşık 2,6 gigavat daha bağlanması planlanıyor. Ayrıca toplam 18.3 gigavat kapasiteli ve 19 milyar dolar maliyetli 32 yeşil proje de devam etmektedir.

Besharık ilçesinde 500 megavatlık bir güneş enerjisi santralinin inşasına Alman Hyper Partners şirketi ile işbirliği içinde başlanıyor. İlk 200 megavat bu yılın başlarında şebekeye bağlanacak ve tam kapasiteye önümüzdeki yıl ulaşılacak. Tesis yılda 1.6 milyar kilovat saat "yeşil" enerji üretecek, bu da 675,000 hanenin yıllık tüketimine eşdeğer olacak ve 466 milyon metreküp doğal gaz tasarrufu sağlayacak.

Özbekistan ilçesinde de 144 milyon dolarlık yabancı yatırımla 150 megavat kapasiteli ilk elektrik depolama sistemi Çinli Gezhouba Group şirketiyle ortaklaşa inşa edilecek. Bu yılın sonunda faaliyete geçecek olan kompleks, elektrik talebinin artması durumunda enerji sisteminin istikrarını sağlayacak.

Yatırımla 400 megavattan fazla yeni hidroelektrik kapasitesi oluşturulmuş ve toplam kapasite 2,2 gigavata ulaşmıştır.

Toplam 56 megavat kapasiteli 200 küçük ve mikro hidroelektrik santralinin inşası için fırsatlar tespit edilmiştir. Buna ilişkin bir program geliştirilmiştir. Fergana vilayetinin ücra köşelerinde şimdiden iki küçük HES inşa edilmiştir: Shahimardan köyünde 2.2 megavat ve Yukori Vodil köyünde 430 kilovat, yakındaki mahallelerin sakinlerine elektrik sağlamaktadır.

Tüm 132 projenin hayata geçirilmesi 23,000'den fazla kişiye istihdam sağlayacaktır.

Özbekistan Cumhurbaşkanı Şavkat Mirziyoyev'in katılımıyla Fergana bölgesinde yeni işletmelerin açılış ve inşaata başlama töreni düzenlendi.

Fergana vilayetinde hayata geçirilecek yeni yatırım projeler var. Bölge son yedi yılda yaklaşık 77 trilyon som değerinde yatırım çekti. Bu da 116,000 kişiye istihdam yaratılmasını ve ihracat potansiyelinin 4.5 milyar dolara yükselmesini sağladı. Bu yıl sadece Fergana bölgesinde 1.3 milyar dolar değerinde binden fazla proje planlanıyor

Cumhurbaşkanı yaptığı konuşmada, son beş yılda bölgedeki sanayi üretiminin 1.3 kat artarak önemli bir büyüme kaydettiğini belirtti. İhracat iki kattan fazla artarak 722 milyon dolara ulaştı. Yatırım hacmi de önemli ölçüde arttı: 2018'de 90 milyon dolar yatırım yapılırken, geçen yıl bu rakam 1,3 milyar dolara yükseldi. Yabancı sermayenin katıldığı işletme sayısı 470'e ulaştı.

Bölgede aktif olarak 6 milyar dolar değerinde 110 proje ve 1,1 milyar dolar değerinde 22 yerel proje uygulanmakta olup, bu projeler 20.000'den fazla yeni istihdam yaratacaktır.

Kokand Serbest Ekonomik Bölgesi'nde halihazırda 370 milyon dolar değerinde yaklaşık yüz proje hayata geçirildi ve bu da 9.000 yeni istihdam yaratılmasını sağladı. Bu yılın ilk yarısında 1.5 trilyon som değerinde ürün üretildi ve 60 milyon dolar karşılığında ihraç edildi.

Cumhurbaşkanlığı kararnamesine göre bu endüstri parkı Kuvasay kenti yakınlarında 210 hektarlık bir alana yayılacak. Burası 1 milyar dolar değerinde 185 projeye ev sahipliği yapacak ve 12.000 kişiye istihdam yaratacak. Kokand'da 230 hektarlık özel bir Özbek-Çin sanayi bölgesi de oluşturulacak.

Başarılı projelerden biri Singapur'dan Indorama ile ortaklaşa bir gübre fabrikası. Şimdi yüksek verimli kompleks gübrelerin üretiminin ikinci aşaması başlatıldı ve üçüncü aşama başladı. Yılda 300 bin tondan fazla ürün üretilecek ve bu da 50 milyon dolar değerinde ek ihracat sağlayacaktır.

Navoi bölgesi heyetinin katılımıyla İzmir'de sağlık, tıbbi ve ilaç firmalarının temsilcilerinin katıldığı bir forum düzenlendi. Toplantıya 20'den fazla büyük Türk firmasının temsilcisi katıldı. Firma temsilcileri ile bölge heyeti arasında B2B formatında görüşmeler gerçekleştirildi.

Navoi şehrinde cerrahi ekipman üretimine başlamak için "SCA Cerrahi Aletler" firması ile anlaşma sağlandı. Bölgede tıp üniversitesi ve hastanelerin inşası için "Memorial Hastanesi" ve "Lokman Hekim Sağlık Grubu" sağlık kompleksleri ile 30 milyon dolarlık yatırım için anlaşmalar imzalandı.

Ayrıca Öztaş Medikal firmasının Konimekh ilçesinde medikal buzdolabı üretimi ve "Data Teknik" firmasının ortopedik protez cihazlarının yerlileştirilmesine yönelik projeleri de değerlendirildi.

KAYNAKLAR

1-https://president.uz/

2-https://davaktiv.uz/

3-https://www.gazeta.uz

4-https://kun.uz/

5-T.C. Taşkent Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği

_______________________________________________________

*Süleyman MERDANOĞLU (merdanogluslm@gmail.com)

Özbekistan Altın Miras Vakfı ve

Özbekistan İş dünyası Platformu Başkanı

Yorumlar